Tiền tệ kỹ thuật số là biểu tượng của sự hiện đại và sự phát triển của tiền tệ qua các thời kỳ. Hầu hết các hệ thống đang được số hóa, và tiền tệ cũng không ngoại lệ. Khác với tiền mặt truyền thống có thể cầm nắm, tiền tệ kỹ thuật số chỉ tồn tại dưới dạng điện tử, mang đến một cuộc cách mạng trong cách chúng ta suy nghĩ và sử dụng tiền trong nền kinh tế hiện đại. 

Cơ bản về tiền kỹ thuật số 

Tiền tệ kỹ thuật số là một dạng tiền chỉ tồn tại dưới dạng điện tử. Chúng không có hình thức vật lý như tiền xu hay tiền giấy nhưng có thể được sử dụng để chuyển giá trị và lưu trữ tài sản. Chúng ta có thể bắt gặp khái niệm tiền tệ kỹ thuật số khi thực hiện các giao dịch chuyển khoản qua tài khoản ngân hàng. Số tiền trong tài khoản tồn tại dưới dạng kỹ thuật số, và mỗi giao dịch sẽ được ghi nhận trên sổ cái. Tuy nhiên, các giao dịch bằng đồng USD không được coi là giao dịch tiền tệ kỹ thuật số vì chúng có đối tượng vật lý có thể rút ra từ ngân hàng. 

Điểm độc đáo của các loại tiền tệ này nằm ở khả năng hoạt động mà không cần đến trung gian trong nhiều trường hợp, cho phép thực hiện các giao dịch trực tiếp giữa các bên (peer-to-peer). Tiền tệ kỹ thuật số có thể được quản lý tập trung (do một tổ chức kiểm soát) hoặc phi tập trung (được duy trì bởi một mạng lưới các thành viên). 

Sự khác biệt giữa Tiền kỹ thuật số và Tiền truyền thống 

Tiền tệ truyền thống (hoặc tiền pháp định) do các ngân hàng trung ương và chính phủ phát hành. Chúng tồn tại dưới hai dạng: vật lý (tiền giấy, tiền xu) và điện tử. Giá trị của tiền tệ truyền thống thường được chính phủ phát hành bảo đảm. 

Mặt khác, tiền kỹ thuật số có một số đặc điểm riêng biệt: 

• Vật lý so với kỹ thuật số : Tiền tệ truyền thống có dạng vật lý, trong khi tiền tệ kỹ thuật số chỉ tồn tại dưới dạng điện tử. 

• Trung gian: Các giao dịch bằng tiền tệ truyền thống thường cần thông qua ngân hàng hoặc các tổ chức tài chính, trong khi một số loại tiền tệ kỹ thuật số (như Bitcoin) cho phép giao dịch trực tiếp giữa các bên (peer-to-peer). 

• Khả năng truy cập : Vì tiền kỹ thuật số không cần ngân hàng nên có thể truy cập từ mọi nơi trên thế giới mà không có bất kỳ giới hạn địa lý nào. 

• Tốc độ giao dịch : Ngân hàng truyền thống mất tới vài ngày để chuyển tiền quốc tế. Tiền kỹ thuật số có thể được giao dịch từ ví này sang ví khác trong vòng vài phút. 

• Chi phí giao dịch : Vì tiền kỹ thuật số không yêu cầu cơ sở hạ tầng vật lý nên chi phí liên quan đến giao dịch thường rất thấp. 

Theo một cuộc khảo sát năm 2023 của Ngân hàng Thanh toán Quốc tế, hơn 94% ngân hàng trung ương trên toàn thế giới hiện đang khám phá việc triển khai tiền kỹ thuật số, làm nổi bật tầm quan trọng ngày càng tăng của công nghệ này ^[1]. 

Giao dịch tiền kỹ thuật số diễn ra như thế nào? 

Giao dịch tiền kỹ thuật số liên quan đến việc chuyển giá trị an toàn từ ví kỹ thuật số này sang ví kỹ thuật số khác. Tùy thuộc vào cơ sở hạ tầng và loại tiền kỹ thuật số, quy trình giao dịch sẽ khác nhau. 

Sổ cái công khai so với sổ cái riêng tư 

Tiền kỹ thuật số hoạt động trên sổ cái kỹ thuật số theo dõi mọi giao dịch và số dư tài khoản. Thông thường, mọi giao dịch tiền kỹ thuật số đều diễn ra trên sổ cái công khai hoặc riêng tư. 

Sổ cái công khai : Đúng như tên gọi, sổ cái này công khai cho tất cả các thành viên trong mạng lưới. Bất kỳ ai cũng có thể xem lịch sử giao dịch của những người tham gia dưới dạng ẩn danh. Các giao dịch trên sổ cái công khai thường yêu cầu sự xác minh tập thể, giúp tăng cường tính bảo mật cho hệ thống. 

Sổ cái riêng tư: Chỉ những người được ủy quyền mới có quyền truy cập vào loại sổ cái này. Chúng mang lại tính riêng tư cao hơn và thường được sử dụng trong môi trường doanh nghiệp hoặc cho các loại tiền kỹ thuật số do các tổ chức tài chính phát hành. Sổ cái riêng tư thường xử lý giao dịch nhanh hơn, nhưng độ minh bạch sẽ bị hạn chế hơn so với sổ cái công khai. 

Mạng tập trung so với mạng phi tập trung 

Mạng tập trung : Đây là những mạng dựa vào một cơ quan trung ương để xác thực các giao dịch và công bố chúng trên sổ cái. Tiền tệ kỹ thuật số của Ngân hàng trung ương (CBDC) là những ví dụ điển hình về điều này. Mặc dù hiệu quả và dễ quản lý, nhưng chúng có những điểm lỗi đơn lẻ và rủi ro kiểm duyệt. 

Mạng phi tập trung : Trái ngược với mạng tập trung, các mạng này được phân tán, nghĩa là một mạng lưới những người tham gia chịu trách nhiệm về bảo mật và xác thực các giao dịch. Các giao dịch này được xác thực bằng sự đồng thuận giữa những người tham gia mạng. Bằng cách giảm sự phụ thuộc vào bên trung gian thứ ba, cách tiếp cận này tạo ra khả năng bảo mật và chống kiểm duyệt. 

Như đã nêu trước đây, Tiền tệ kỹ thuật số của Ngân hàng Trung ương (CBDC) đang được nhiều quốc gia tích cực khai thác, tập trung vào việc tăng cường tính bao trùm và ổn định tài chính. Đồng thời, các quốc gia đang tìm cách quản lý các loại tiền tệ phi tập trung để tạo ra một môi trường hỗn hợp hỗ trợ tài chính tập trung và phi tập trung. 

Tính đến năm 2024, hơn 50 quốc gia đã triển khai hoặc đang phát triển khuôn khổ pháp lý thân thiện với tiền điện tử để thích ứng và giám sát thị trường tiền điện tử đang phát triển ^[2]​. 

Điều gì làm cho tiền kỹ thuật số an toàn? 

Tiền tệ kỹ thuật số đã phát triển đến mức độ bảo mật tương đương, thậm chí vượt trội so với tiền tệ truyền thống. Điều này được thực hiện nhờ việc ứng dụng công nghệ blockchain và các thuật toán mã hóa tiên tiến. 

Mã hóa và quản lý khóa 

Tiền kỹ thuật số sử dụng mật mã để bảo mật giao dịch. Mỗi người dùng có: 

• Khóa riêng: Mã bí mật mà chỉ chủ sở hữu biết, tương tự như mật khẩu. 

• Khóa công khai: Khóa công khai được mã hóa và có thể được chia sẻ với người khác để nhận tiền, tương tự như địa chỉ ví. 

Hệ thống này tạo ra chữ ký số an toàn để xác minh tính xác thực của giao dịch mà không tiết lộ khóa riêng. Mối quan hệ toán học giữa các khóa giúp hệ thống bảo mật chặt chẽ, khiến việc xâm nhập hoặc làm giả gần như bất khả thi. 

Bảo vệ chống gian lận 

Tiền kỹ thuật số kết hợp nhiều cơ chế khác nhau để ngăn chặn gian lận: 

• Ghi chép bất biến: Khi đã được ghi nhận, giao dịch không thể bị thay đổi hoặc chỉnh sửa. 

• Cơ chế đồng thuận: Những người tham gia mạng phải đồng ý về tính hợp lệ của giao dịch 

• Sổ cái minh bạch: Tất cả các giao dịch đều có thể được nhìn thấy bởi những người tham gia mạng 

Các thuật toán đồng thuận được thiết kế theo cách mà một cuộc tấn công chi tiêu gấp đôi sẽ cần phải chi hàng tỷ đô la, khiến nó trở nên cực kỳ khó xảy ra đối với các mạng lưới đã được thiết lập. 

Vai trò của sổ cái phân tán 

Sổ cái phân tán lưu trữ các bản ghi giao dịch giống hệt nhau trên nhiều máy tính hoặc nút. Phân phối này: 

• Loại bỏ các điểm lỗi đơn lẻ 

• Làm cho hệ thống có khả năng chống lại các cuộc tấn công 

• Đảm bảo tính toàn vẹn của dữ liệu thông qua sự đồng thuận 

Công nghệ Blockchain được biết đến với khả năng tăng cường bảo mật và độ tin cậy của giao dịch. Hệ thống sổ cái phi tập trung và không thể thay đổi này cung cấp thời gian hoạt động gần như hoàn hảo so với các hệ thống ngân hàng tập trung truyền thống. 

Ai kiểm soát tiền kỹ thuật số? 

Có nhiều loại tiền kỹ thuật số khác nhau và tùy thuộc vào từng loại, có một tổ chức kiểm soát khác nhau. 

Tiền kỹ thuật số được chính phủ hỗ trợ 

Tiền kỹ thuật số do chính phủ bảo trợ, thường được gọi là Tiền kỹ thuật số của Ngân hàng Trung ương (CBDC), được phát hành và kiểm soát bởi các ngân hàng trung ương. Vì chúng được chấp nhận là tiền tệ hợp pháp nên chúng tồn tại trong hệ thống tiền tệ của quốc gia. 

Các loại tiền tệ này cung cấp: 

• Giám sát theo quy định 

• Tích hợp với các hệ thống tài chính hiện có 

• Tiềm năng cho sự hòa nhập tài chính lớn hơn 

• Giảm chi phí giao dịch 

Mô hình phi tập trung 

Tiền kỹ thuật số phi tập trung hoạt động trên các mạng lưới phân tán, trong đó quyền kiểm soát được phân bổ cho những người tham gia trên mạng lưới. Các hệ thống này: 

• Chức năng không có thẩm quyền trung ương 

• Hoạt động thông qua các cơ chế đồng thuận được nhúng trong thuật toán của họ 

• Chống lại sự kiểm duyệt và các điểm lỗi đơn lẻ 

Tính đến ngày 12 tháng 3 năm 2025, thị trường tiền điện tử đã đạt vốn hóa thị trường là 2,69 nghìn tỷ đô la, trở thành một trong những loại tài sản tăng trưởng nhanh nhất mọi thời đại ^[3]. 

Vai trò của Blockchain trong Tiền tệ kỹ thuật số 

Blockchain là gì? 

Blockchain là công nghệ sổ cái phân tán cung cấp tính bất biến, minh bạch và bảo mật. Đây là một chuỗi các khối, mỗi khối chứa một loạt các giao dịch được liên kết với nhau bằng mật mã. 

Các đặc điểm chính của blockchain bao gồm: 

• Sắp xếp thứ tự thời gian của các giao dịch 

• Liên kết mật mã của các khối 

• Tính bất biến của dữ liệu được ghi lại 

• Lưu trữ phân tán trên nhiều nút 

Blockchain hoạt động như thế nào? 

Công nghệ chuỗi khối hoạt động theo một chuỗi các bước đảm bảo lưu trữ hồ sơ an toàn, minh bạch và chống giả mạo: 

1. Khởi tạo giao dịch : Người dùng khởi tạo giao dịch chuyển tiền kỹ thuật số 

2. Xác minh : Những người tham gia mạng xác minh rằng giao dịch không phải là gian lận 

3. Tạo khối : Các giao dịch đã xác minh được nhóm vào một khối 

4. Sự đồng thuận : Mạng lưới đạt được thỏa thuận về tính hợp lệ của khối 

5. Thêm khối : Khối mới được thêm vào chuỗi 

6. Hoàn tất : Giao dịch trở nên vĩnh viễn và không thể thay đổi 

Ứng dụng lớn nhất của blockchain là tiền ảo. Trong bối cảnh của các loại tiền tệ này, blockchain cung cấp một phương pháp minh bạch và an toàn để ghi lại tất cả các giao dịch, ngăn chặn chi tiêu gấp đôi và duy trì tính toàn vẹn của hệ thống tiền tệ. 

Các cơ chế đồng thuận khác nhau 

Cơ chế đồng thuận là các giao thức đảm bảo tất cả những người tham gia trong mạng đều đồng ý về tính hợp lệ của các giao dịch và trạng thái của sổ cái. 

• Proof of Work (PoW) : Người tham gia (thợ đào) giải quyết các vấn đề toán học phức tạp để xác thực giao dịch và tạo khối mới. Cơ chế này đòi hỏi sức mạnh tính toán và năng lượng đáng kể. 

• Proof of Stake (PoS) : Người xác thực được chọn để tạo các khối mới dựa trên số tiền họ “đặt cược” hoặc khóa làm tài sản thế chấp. Cách tiếp cận này tiêu thụ ít năng lượng hơn đáng kể so với PoW. 

• Delegated Proof of Stake (DPoS) : Người nắm giữ tiền tệ bỏ phiếu cho một số ít người đại diện chịu trách nhiệm xác thực giao dịch và duy trì mạng lưới. 

Sự chấp nhận tiền tệ kỹ thuật số: Chúng ta đang ở đâu? 

Việc áp dụng tiền kỹ thuật số tiếp tục tăng tốc trên toàn cầu ở nhiều lĩnh vực khác nhau. 

Sáng kiến của chính phủ 

Các chính phủ trên toàn thế giới đang nghiên cứu và triển khai tiền kỹ thuật số: 

• Trung Quốc đã thực hiện các thử nghiệm quy mô lớn với đồng nhân dân tệ kỹ thuật số (digital yuan) tại các thành phố lớn, với hơn 120 triệu người dùng (ví điện tử) tham gia vào các thử nghiệm tính đến năm 2023 ^[4]. 

• 90% ngân hàng trung ương đang nghiên cứu phát triển tiền tệ kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC), và các báo cáo dự đoán rằng thanh toán bằng CBDC sẽ đạt 213 tỷ USD vào năm 2030 ^[5]. 

• Thụy Điển đang tích cực triển khai dự án e-krona, hiện đã đạt đến các giai đoạn thử nghiệm nâng cao ^[6]. 

Áp dụng thương mại 

Các doanh nghiệp ngày càng chấp nhận tiền kỹ thuật số làm phương thức thanh toán: 

• Các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán lớn hiện đã hỗ trợ giao dịch bằng tiền tệ kỹ thuật số. 

• Các nhà bán lẻ toàn cầu đã bắt đầu chấp nhận nhiều loại tiền kỹ thuật số. Riêng tại Trung Quốc, hơn 5,6 triệu doanh nghiệp đã đăng ký để chấp nhận thanh toán bằng CBDC ^[7]. 

• Các tổ chức tài chính đang phát triển các giải pháp lưu ký cho tài sản kỹ thuật số. 

Thanh toán xuyên biên giới 

Cơ sở hạ tầng tiền kỹ thuật số không biên giới, rất lý tưởng cho thanh toán xuyên biên giới. 

• Các giao dịch quốc tế dự kiến sẽ tăng 5% mỗi năm đến năm 2027 nhờ vào công nghệ blockchain. 

• Các công ty chuyển tiền quốc tế đã tích hợp các giải pháp tiền kỹ thuật số để giảm chi phí và tăng tốc độ. 

• Nhiều quốc gia đang hợp tác thực hiện các thử nghiệm CBDC xuyên biên giới. 

Vì tiền tệ kỹ thuật số dựa trên blockchain đóng vai trò như giải pháp tài chính cho người chưa tiếp cận ngân hàng, nên khối lượng thanh toán xuyên biên giới được dự đoán sẽ tăng mạnh khi các tài sản kỹ thuật số ngày càng được ứng dụng rộng rãi. 

Kết luận 

Tiền tệ kỹ thuật số đại diện cho một bước chuyển đổi cơ bản trong cách chúng ta nhận thức và sử dụng tiền trong kỷ nguyên số. Từ các sáng kiến do chính phủ hỗ trợ đến mạng lưới phi tập trung, loại tiền tệ này mang lại nhiều lợi ích như tốc độ giao dịch nhanh, chi phí thấp, khả năng tiếp cận rộng rãi và bảo mật cao. 

Khi công nghệ tiếp tục phát triển và mức độ chấp nhận gia tăng, tiền tệ kỹ thuật số có khả năng trở thành trụ cột quan trọng trong hệ sinh thái tài chính toàn cầu. Hạ tầng kỹ thuật số không chỉ giúp giảm chi phí giao dịch, mà còn nâng cao tính bảo mật và giảm bớt sự bất tiện khi sử dụng tiền mặt. 

Hành trình của tiền tệ kỹ thuật số vẫn đang ở giai đoạn đầu, với những thách thức như khả năng mở rộng, tính tương thích, quy định pháp lý và trải nghiệm người dùng. Tuy nhiên, khi các giải pháp này hoàn thiện, tiền tệ kỹ thuật số hứa hẹn sẽ thay đổi toàn diện các dịch vụ tài chính, mang lại hệ thống tiền tệ hiệu quả, dễ tiếp cận và toàn diện trên toàn thế giới. 

Tham khảo