Updated 
Hãy tưởng tượng một kịch bản mà hóa đơn thực phẩm liên tục tăng, nhưng mức lương của bạn vẫn giữ nguyên. Đồng thời, cơ hội việc làm khan hiếm và nền kinh tế tổng thể dường như giậm chân tại chỗ. Đây không chỉ là lạm phát hay suy thoái; đó là một hiện tượng hiếm gặp và đau đớn được gọi là lạm phát đình trệ.
Lạm phát đình trệ là một hiện tượng kinh tế đặc biệt đáng lo ngại vì nó kết hợp ba điều kiện bất lợi cùng một lúc: giá cả tăng cao, tăng trưởng kinh tế yếu kém và tỷ lệ thất nghiệp cao. Đối với các nhà kinh tế và hoạch định chính sách, tình trạng này đặt ra một vấn đề nan giải: các công cụ chống lạm phát thường làm trầm trọng thêm tình trạng thất nghiệp, và ngược lại.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ giải thích chính xác tình trạng lạm phát đình trệ là gì, nó phát sinh như thế nào, các giai đoạn lịch sử, cách đo lường và lý do tại sao nó lại khó giải quyết đến vậy. Chúng tôi cũng sẽ thảo luận về mức độ thực tế của tình trạng lạm phát đình trệ vào năm 2025.
Những điểm chính
- Lạm phát đình trệ là sự kết hợp hiếm gặp giữa lạm phát tăng, tăng trưởng yếu và tỷ lệ thất nghiệp cao, khiến đây trở thành một trong những tình trạng kinh tế khó giải quyết nhất.
- Các giai đoạn lịch sử, chẳng hạn như cú sốc dầu mỏ những năm 1970, nêu bật cách thức gián đoạn nguồn cung, sai lầm về chính sách và điểm yếu về cơ cấu có thể gây ra tình trạng lạm phát đình trệ.
- Vào năm 2025, rủi ro vẫn còn từ lạm phát dai dẳng, căng thẳng thương mại và tăng trưởng chậm lại, nhưng các công cụ chính sách mạnh mẽ hơn và nền kinh tế đa dạng có thể hạn chế mức độ nghiêm trọng của nó.
Lạm phát đình trệ là gì? Định nghĩa
Là từ ghép của tình trạng trì trệ và lạm phát , lạm phát đình trệ được định nghĩa là một môi trường kinh tế trong đó:
- Giá cả đang tăng ( lạm phát ),
- Nền kinh tế đang trì trệ hoặc suy giảm (tăng trưởng bằng không hoặc âm),
- Tỷ lệ thất nghiệp tăng cao.
Đây là một sự kết hợp bất thường. Trong một chu kỳ kinh doanh điển hình, nền kinh tế phải đối mặt với lạm phát (khi tăng trưởng) hoặc thất nghiệp gia tăng (khi suy thoái). Lạm phát đình trệ kết hợp cả hai cùng lúc, đi ngược lại cái gọi là Đường cong Phillips .
Như đã giải thích trong kinh tế học, Đường cong Phillips mô tả những đánh đổi được tìm thấy trong các điều kiện kinh tế thông thường. Khi tỷ lệ thất nghiệp thấp, lạm phát có xu hướng tăng do cầu mạnh; khi tỷ lệ thất nghiệp cao, lạm phát thường giảm do cầu yếu.
Tuy nhiên, tình trạng lạm phát đình trệ phá vỡ quy tắc này vì cả lạm phát và thất nghiệp đều tăng cùng lúc. Điều này khiến các nhà hoạch định chính sách không có giải pháp dễ dàng.
Thuật ngữ này bắt đầu xuất hiện trong các diễn ngôn kinh tế vào cuối những năm 1960 và được chú ý rộng rãi trong thời kỳ khủng hoảng dầu mỏ những năm 1970. Nó trở nên đặc biệt nổi bật khi nhiều nền kinh tế phương Tây cùng lúc trải qua tình trạng lạm phát và trì trệ kéo dài.
Đặc điểm chính của tình trạng lạm phát đình trệ
Để xác định tình trạng lạm phát đình trệ, các nhà kinh tế dựa vào ba đặc điểm nổi bật.
- Lạm phát cao cùng với tăng trưởng trì trệ hoặc yếu
Một trong những dấu hiệu rõ ràng của tình trạng lạm phát đình trệ là khi giá cả tăng nhanh mặc dù nền kinh tế không phát triển.
Thông thường, lạm phát gắn liền với nhu cầu mạnh mẽ trong một nền kinh tế đang phát triển, nhưng trong thời kỳ lạm phát đình trệ, người dân phải đối mặt với chi phí cao hơn cho các mặt hàng thiết yếu như thực phẩm, nhiên liệu và nhà ở ngay cả khi tiền lương và việc làm không theo kịp.
Điều này tạo ra cái mà các nhà kinh tế gọi là “lạm phát do chi phí đẩy”, khi chi phí sản xuất cao hơn lan sang giá tiêu dùng cao hơn. Khi các doanh nghiệp chật vật trang trải chi phí, đầu tư thường chậm lại, làm suy yếu tăng trưởng. Kết quả cuối cùng là một nền kinh tế bị kẹt trong tình trạng khó khăn: không tăng trưởng, nhưng chi phí sinh hoạt lại tăng cao.
- Thất nghiệp gia tăng bất chấp lạm phát
Một đặc điểm nổi bật khác của tình trạng lạm phát đình trệ là tình trạng thất nghiệp tăng cùng lúc với lạm phát.
Trong giai đoạn tăng trưởng lành mạnh, lạm phát thường đi đôi với tỷ lệ thất nghiệp thấp, vì cầu cao hơn sẽ tạo ra nhiều việc làm hơn. Tuy nhiên, lạm phát đình trệ đã phá vỡ mô hình này. Các doanh nghiệp thường cắt giảm tuyển dụng hoặc sa thải nhân viên vì chi phí tăng và cầu giảm.
Đối với các hộ gia đình, điều này tạo ra gánh nặng kép: họ không chỉ đối mặt với ít cơ hội việc làm hơn mà số tiền họ kiếm được cũng chẳng mua được gì. Điều này khiến tình trạng lạm phát đình trệ trở nên đặc biệt đau đớn ở cấp độ cá nhân so với suy thoái “bình thường”.
- Sự kiên trì và chống lại các chính sách tiêu chuẩn
Có lẽ khía cạnh đáng thất vọng nhất của tình trạng lạm phát đình trệ là mức độ kháng cự của nó trước các phản ứng thông thường của chính phủ và ngân hàng trung ương.
Khi lạm phát là vấn đề duy nhất, việc tăng lãi suất thường có tác dụng làm giảm cầu. Khi thất nghiệp là vấn đề, chi tiêu kích thích hoặc lãi suất thấp hơn thường giúp thúc đẩy tăng trưởng.
Nhưng trong thời kỳ lạm phát đình trệ, các đòn bẩy này tác động theo hướng ngược nhau – thắt chặt chính sách tiền tệ bằng cách tăng lãi suất có thể khiến việc vay mượn trở nên đắt đỏ hơn, khiến các doanh nghiệp phải cắt giảm nhân sự và tình trạng mất việc làm trở nên trầm trọng hơn.
Trong khi đó, việc kích thích nhu cầu bằng cách hạ lãi suất (giúp tiền dễ tiếp cận hơn, từ đó khuyến khích chi tiêu) có nguy cơ đẩy giá cả tăng cao, gây ra lạm phát nhiều hơn nữa.
Đây là lý do tại sao tình trạng lạm phát đình trệ thường kéo dài hơn so với suy thoái kinh tế thông thường và được coi là một trong những tình trạng kinh tế khó giải quyết nhất.
Các bài viết liên quan: Tăng trưởng cao hơn trong thời gian dài hơn Lập trường thận trọng của Fed có ý nghĩa gì đối với thị trường trong năm 2025 và sau đó
Lạm phát thông thường so với Suy thoái và Lạm phát đình trệ
Sau đây là so sánh giữa lạm phát, suy thoái và lạm phát đình trệ để làm rõ sự khác biệt và đặc điểm chính của từng hiện tượng kinh tế.
| Tăng trưởng kinh tế | Lạm phát | Nạn thất nghiệp | Phản ứng chính sách điển hình | |
| Lạm phát thông thường | Tích cực đến trung bình | Tăng lên | Thấp đến trung bình | Tăng lãi suất |
| Suy thoái | Tiêu cực hoặc yếu | Thấp/Rơi | Cao | Kích thích tài chính, cắt giảm thuế |
| Lạm phát đình trệ | Yếu, bằng không hoặc âm | Cao | Cao | Sự đánh đổi khó khăn (các công cụ xung đột) |
Nguyên nhân gây ra tình trạng lạm phát đình trệ
Lạm phát đình trệ không có nguyên nhân rõ ràng duy nhất. Thay vào đó, nó phản ánh sự tương tác của nhiều yếu tố bất lợi. Dưới đây là các yếu tố chính, bao gồm một số yếu tố mới nổi lên gần đây.
- Cú sốc cung
Sự gián đoạn đột ngột trong việc cung cấp các mặt hàng thiết yếu như dầu mỏ, thực phẩm hoặc nguyên liệu thô có thể làm tăng chi phí toàn nền kinh tế. Khi nhà sản xuất phải trả nhiều tiền hơn cho nguyên liệu thô, năng lượng và các nguồn lực thiết yếu khác cần thiết cho sản xuất, họ thường chuyển những chi phí đó sang người tiêu dùng dưới dạng giá cả cao hơn.
Đồng thời, sản xuất chậm lại do hàng hóa đắt đỏ hơn hoặc khó mua hơn, kéo theo tăng trưởng chậm lại. Một ví dụ điển hình là cuộc khủng hoảng dầu mỏ năm 1973, khi OPEC cắt giảm nguồn cung và giá năng lượng toàn cầu tăng vọt, dẫn đến tình trạng lạm phát đình trệ lan rộng. Gần đây hơn, đại dịch COVID-19 đã làm nổi bật sự mong manh trong chuỗi cung ứng có thể tạo ra áp lực lạm phát ngay cả khi nhu cầu yếu.
Bài viết liên quan: Hướng dẫn đầy đủ về cung và cầu: Cách sử dụng
- Những sai lầm về chính sách
Đôi khi tình trạng lạm phát đình trệ trở nên tồi tệ hơn – hoặc thậm chí là bùng phát – do những sai lầm của chính phủ hoặc ngân hàng trung ương .
Nếu chính sách tiền tệ quá lỏng lẻo trong thời gian dài, nó có thể bơm tiền giá rẻ vào nền kinh tế, làm tăng giá cả mà không kích thích tăng trưởng thực sự. Tương tự, chi tiêu tài khóa quá mức hoặc trợ cấp được thiết kế kém có thể làm tăng lạm phát trong khi không cải thiện năng suất.
Vào những năm 1970, nhiều quốc gia đã cố gắng chống thất nghiệp bằng cách chi tiêu mạnh tay, nhưng kết quả là lạm phát tăng cao mà không có sự cải thiện kinh tế lâu dài. Các chính sách không đúng thời điểm hoặc mâu thuẫn có thể khiến nền kinh tế rơi vào bẫy lạm phát đình trệ.
- Các vấn đề về cấu trúc
Một nền kinh tế có nền tảng cơ bản có vấn đề có thể tiềm ẩn những điểm yếu sâu xa dẫn đến tình trạng lạm phát đình trệ.
Ví dụ, nếu tăng trưởng năng suất chậm lại, doanh nghiệp có thể cần nhiều đầu vào hơn chỉ để duy trì sản lượng, làm tăng chi phí mà không cải thiện hiệu quả. Thị trường lao động cứng nhắc, nơi tiền lương và hợp đồng lao động khó thích ứng với các điều kiện thay đổi, có thể làm trầm trọng thêm tình trạng thất nghiệp trong thời kỳ suy thoái. Các ngành công nghiệp lạc hậu hoặc quy định quá mức có thể hạn chế hơn nữa tiềm năng đổi mới và tăng trưởng.
Những vấn đề về cấu trúc này khiến nền kinh tế khó phục hồi hơn khi chu kỳ lạm phát đình trệ bắt đầu.
- Toàn cầu hóa và sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng
Trong thế giới kết nối ngày nay, việc phụ thuộc quá nhiều vào chuỗi cung ứng quốc tế có thể khiến các nền kinh tế dễ bị tổn thương trước những gián đoạn ở nước ngoài. Hãy thử nghĩ xem việc đóng cửa nhà máy ở châu Á hay tắc nghẽn vận chuyển tại một cảng biển quan trọng có thể lan rộng khắp các châu lục, làm tăng chi phí và làm chậm sản xuất như thế nào.
Căng thẳng thương mại, thuế quan hoặc xung đột địa chính trị cũng có thể đẩy giá các mặt hàng như chất bán dẫn hoặc nông sản lên cao. Vì những gián đoạn này thường xảy ra đột ngột, chúng có thể gây ra áp lực tương tự như lạm phát đình trệ ngay cả trong những nền kinh tế vốn đã ổn định. Toàn cầu hóa đã tạo ra hiệu quả, nhưng cũng đồng thời tạo ra sự mong manh.
Bài viết liên quan: Thuế quan có thể định hình lại chuỗi cung ứng và triển vọng cổ phiếu của Apple như thế nào
- Những cú sốc liên quan đến khí hậu
Khi biến đổi khí hậu diễn biến ngày càng nhanh, các hiện tượng thời tiết cực đoan đang ngày càng làm gián đoạn nguồn cung các mặt hàng thiết yếu như lương thực và năng lượng. Hạn hán có thể làm giảm năng suất cây trồng, bão có thể phá hủy cơ sở hạ tầng, và nắng nóng có thể làm tăng nhu cầu năng lượng, tất cả đều đẩy giá cả lên cao.
Đáng lo ngại là những gián đoạn liên quan đến khí hậu đang diễn ra thường xuyên và lan rộng hơn, gây ra bất ổn dài hạn cho cả doanh nghiệp và người tiêu dùng. Điều này làm gia tăng nguy cơ lạm phát ngay cả khi tăng trưởng chậm lại, đặc biệt là ở những nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào nông nghiệp hoặc nhiên liệu hóa thạch.
Trong những thập kỷ tới, áp lực về khí hậu có thể trở thành một trong những động lực chính gây ra rủi ro lạm phát đình trệ.
Đo lường tình trạng lạm phát đình trệ
Không có một thống kê đơn lẻ nào có thể mô tả được tình trạng lạm phát đình trệ. Thay vào đó, các nhà kinh tế học nghiên cứu sự kết hợp của nhiều chỉ số khi đo lường tình trạng lạm phát đình trệ, bao gồm:
- Tỷ lệ lạm phát
Các nhà kinh tế theo dõi lạm phát thông qua các chỉ số như Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) và Chỉ số chi tiêu tiêu dùng cá nhân (PCE) để xem chi phí sinh hoạt tăng nhanh như thế nào.
Trong tình trạng lạm phát đình trệ, các chỉ số này vẫn ở mức cao ngay cả khi nhu cầu yếu, cho thấy áp lực cung hoặc chi phí tiềm ẩn. Lạm phát dai dẳng cùng với tăng trưởng chậm là một trong những tín hiệu mạnh nhất cho thấy nền kinh tế đang bước vào giai đoạn lạm phát đình trệ .
- Xu hướng tăng trưởng GDP
Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) là thước đo chính về sản lượng của một nền kinh tế. Trong thời kỳ lạm phát đình trệ, tăng trưởng GDP chậm lại hoặc giảm sút trong khi lạm phát vẫn ở mức cao, một sự kết hợp bất thường cảnh báo các nhà kinh tế về những vấn đề cấu trúc sâu sắc hơn.
Bằng cách so sánh dữ liệu GDP với lạm phát, các nhà kinh tế có thể xác nhận liệu giá cả tăng có phản ánh sự mở rộng lành mạnh hay chỉ ra nguy cơ lạm phát đình trệ trong tương lai.
- Tỷ lệ thất nghiệp
Tỷ lệ thất nghiệp giúp các nhà kinh tế xem xét liệu các doanh nghiệp đang tạo ra hay cắt giảm việc làm để ứng phó với tình hình kinh tế.
Trong tình trạng lạm phát đình trệ, tỷ lệ thất nghiệp tăng cùng với lạm phát, cho thấy các công ty đang phải vật lộn với chi phí cao và nhu cầu yếu. Sự đảo ngược của sự đánh đổi thông thường giữa lạm phát và việc làm này là một chỉ báo quan trọng cho thấy nền kinh tế không chỉ đang chậm lại mà còn bị mắc kẹt trong chu kỳ lạm phát đình trệ.
“Chỉ số khốn khổ”
Một công cụ đơn giản hơn để đo lường tình trạng lạm phát đình trệ là Chỉ số Khốn khổ. Chỉ số này được tính bằng cách cộng tỷ lệ lạm phát và tỷ lệ thất nghiệp. Giá trị Chỉ số Khốn khổ càng cao thì người dân càng chịu nhiều đau khổ về kinh tế, và các chỉ số tăng có thể báo hiệu tình trạng lạm phát đình trệ sắp xảy ra.
Các nhà kinh tế cũng xem xét mức lương thực tế (tăng trưởng tiền lương trừ đi lạm phát) để xem liệu thu nhập có theo kịp hay không, cũng như kỳ vọng lạm phát, yếu tố ảnh hưởng đến hành vi định giá và tiền lương trong tương lai.
Ví dụ lịch sử về tình trạng lạm phát đình trệ
- Hoa Kỳ vào những năm 1970
Hoa Kỳ đã trải qua thời kỳ lạm phát đình trệ được nghiên cứu nhiều nhất vào những năm 1970.
Sau lệnh cấm vận dầu mỏ năm 1973 của OPEC, giá năng lượng tăng gấp bốn lần, đẩy chi phí toàn nền kinh tế lên cao trong khi sản xuất chậm lại. Lạm phát tăng vọt lên hai con số, tỷ lệ thất nghiệp tăng cao và tăng trưởng GDP chững lại.
Các nhà hoạch định chính sách đã phải chật vật ứng phó, vì các biện pháp kích thích kinh tế truyền thống có nguy cơ làm gia tăng lạm phát. Phải đến khi Cục Dự trữ Liên bang, dưới thời Paul Volcker, tăng mạnh lãi suất vào đầu những năm 1980, lạm phát mới được kiểm soát, mặc dù phải trả giá bằng một cuộc suy thoái nghiêm trọng.
- Vương quốc Anh vào những năm 1970
Vương quốc Anh cũng phải đối mặt với những thách thức tương tự trong cùng thập kỷ, thể hiện qua lạm phát cao, tăng trưởng yếu và tỷ lệ thất nghiệp gia tăng.
Sự kết hợp của cú sốc dầu mỏ, các công đoàn lao động hùng mạnh đòi tăng lương và các cuộc đình công đã dẫn đến cái được gọi là “Mùa đông bất mãn”. Lạm phát đạt đỉnh điểm trên 20% vào giữa những năm 1970, trong khi tăng trưởng GDP trì trệ.
Những nỗ lực kiểm soát tiền lương và giá cả của chính phủ phần lớn đều không thành công, khiến công chúng thêm bất bình. Giai đoạn này đã để lại dấu ấn lâu dài trong chính sách kinh tế của Vương quốc Anh, thúc đẩy quyết tâm siết chặt kiểm soát tiền tệ vào những năm 1980.
- Thị trường mới nổi
Một số nền kinh tế mới nổi cũng phải đối mặt với tình trạng lạm phát đình trệ, thường do các cú sốc bên ngoài gây ra.
Ví dụ, ở Mỹ Latinh trong những năm 1980, các quốc gia đã trải qua lạm phát cao kết hợp với tăng trưởng yếu do khủng hoảng nợ và giá hàng hóa giảm mạnh. Tương tự, một số quốc gia châu Phi phải đối mặt với tình trạng lạm phát đình trệ khi hạn hán làm giảm nguồn cung lương thực và giá năng lượng toàn cầu tăng cao đẩy chi phí nhập khẩu lên cao.
Không giống như các nền kinh tế tiên tiến, các quốc gia này thường thiếu các công cụ chính sách và sức mạnh thể chế để quản lý khủng hoảng. Kết quả là, tình trạng lạm phát đình trệ ở các thị trường mới nổi đôi khi kéo dài hơn và gây ra khó khăn xã hội sâu sắc hơn.
Bài viết liên quan: Nhìn xa hơn Hoa Kỳ, Châu Á và các thị trường mới nổi được chú ý
Bài học kinh nghiệm
Nhìn chung, một số bài học có thể được rút ra từ những trường hợp lạm phát đình trệ trong lịch sử cho đến nay như sau:
- Khi kỳ vọng lạm phát không còn ổn định (tức là mọi người kỳ vọng giá cả liên tục tăng), việc đảo ngược chu kỳ này sẽ trở nên khó khăn hơn.
- Chính sách phải cân bằng giữa uy tín: các ngân hàng trung ương phải cam kết kiểm soát lạm phát, ngay cả khi điều đó có nghĩa là gây ra đau đớn trong ngắn hạn.
- Cải cách cơ cấu (tăng năng suất, tính linh hoạt) thường quan trọng hơn các biện pháp kích thích tạm thời.
Tác động của lạm phát đình trệ đến nền kinh tế và đời sống hàng ngày
Tình trạng lạm phát đình trệ ảnh hưởng đến mọi cấp độ của nền kinh tế. Giá cả tăng cao, tăng trưởng yếu và tỷ lệ thất nghiệp cao gây áp lực lên cả doanh nghiệp, hộ gia đình và nhà đầu tư, khiến nó trở thành một trong những điều kiện kinh tế khó khăn nhất phải chịu đựng.
Dành cho doanh nghiệp
Đối với các doanh nghiệp, lạm phát đình trệ là một môi trường đặc biệt khó khăn. Một mặt, họ phải đối mặt với chi phí đầu vào cao hơn như nguyên liệu thô, nhiên liệu và tiền lương. Mặt khác, nhu cầu tiêu dùng thường giảm do mọi người cắt giảm chi tiêu do chi phí sinh hoạt tăng cao.
Sự siết chặt này làm giảm biên lợi nhuận và cản trở đầu tư, do các doanh nghiệp không muốn mở rộng trong một thị trường bất ổn. Theo thời gian, điều này có thể dẫn đến giảm đổi mới sáng tạo và ít cơ hội việc làm hơn, củng cố chu kỳ tăng trưởng yếu.
Dành cho người tiêu dùng
Các hộ gia đình thường chịu ảnh hưởng trực tiếp nhất của tình trạng lạm phát đình trệ. Giá cả các nhu yếu phẩm hàng ngày như thực phẩm, tiền thuê nhà và năng lượng tăng nhanh, trong khi tiền lương không theo kịp. Đồng thời, tỷ lệ thất nghiệp cao hơn, khiến nhiều gia đình phải đối mặt với tình trạng thu nhập giảm hoặc không ổn định.
Sự kết hợp này làm xói mòn sức mua và buộc mọi người phải cắt giảm cả những mặt hàng thiết yếu lẫn không thiết yếu. Hậu quả là cảm giác bất an về tài chính có thể kéo dài ngay cả sau khi nền kinh tế bắt đầu ổn định.
Dành cho nhà đầu tư
Tình trạng lạm phát đình trệ tạo ra một môi trường đầy thách thức cho thị trường tài chính, khi cả hai loại tài sản chính – cổ phiếu và trái phiếu – thường xuyên chịu áp lực. Lạm phát làm xói mòn giá trị thực của lợi nhuận từ trái phiếu, trong khi tăng trưởng chậm và nhu cầu yếu gây áp lực lên lợi nhuận của công ty. Điều này khiến các danh mục đầu tư truyền thống chịu áp lực.
Theo truyền thống, các nhà kinh tế đã lưu ý rằng trong thời kỳ lạm phát đình trệ, giá các mặt hàng như dầu mỏ, vàng và nông sản đôi khi tăng theo lạm phát, mặc dù hiệu suất dao động rất lớn và có thể biến động. Tuy nhiên, ngay cả những tài sản này cũng có thể biến động, gây khó khăn cho việc bảo toàn giá trị hoặc duy trì sự ổn định trong thời kỳ lạm phát đình trệ kéo dài.
Tại sao tình trạng lạm phát đình trệ khó giải quyết
Tình trạng lạm phát đình trệ tạo ra một tình thế tiến thoái lưỡng nan về chính sách (hay “bẫy chính sách”) vì các công cụ tài khóa được sử dụng để chống lại lạm phát và xung đột suy thoái:
- Thắt chặt tiền tệ (tăng lãi suất): giúp kiềm chế lạm phát nhưng lại kìm hãm tăng trưởng và làm tăng thất nghiệp.
- Kích thích tài chính (chi tiêu của chính phủ, cắt giảm thuế, hạ lãi suất): có thể thúc đẩy tăng trưởng và việc làm, nhưng có nguy cơ làm trầm trọng thêm lạm phát.
Vấn đề trở nên tồi tệ hơn khi kỳ vọng lạm phát có thể tự tăng lên: khi mọi người kỳ vọng lạm phát sẽ tiếp tục, nhu cầu về tiền lương và hành vi định giá có thể điều chỉnh cho phù hợp, khiến lạm phát trở nên dai dẳng hơn.
Đây là lý do tại sao tình trạng lạm phát đình trệ đặc biệt khó giải quyết; các nhà hoạch định chính sách về cơ bản bị mắc kẹt tại chỗ và không thể đi quá xa theo một hướng mà không gây ra thêm tổn hại kinh tế.
Ngược lại, một cuộc suy thoái điển hình dễ giải quyết hơn. Các nhà hoạch định chính sách có thể hạ lãi suất và kích thích nhu cầu thông qua việc bơm tiền, khuyến khích chi tiêu tiêu dùng, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Điều này tạo ra nhiều việc làm hơn và tăng lương, duy trì chi tiêu tiêu dùng ở mức lành mạnh, đưa nền kinh tế thoát khỏi suy thoái.
Bài viết liên quan: Các cách chuẩn bị cho suy thoái kinh tế
Lạm phát đình trệ vào năm 2025 – Liệu đây có phải là rủi ro thực sự?
Những lo ngại về tình trạng lạm phát đình trệ đã tái diễn vào năm 2025. Lạm phát vẫn ở mức cao ở một số nền kinh tế, trong khi tăng trưởng có dấu hiệu chậm lại. Các nhà kinh tế cảnh báo rằng, mặc dù tình hình có thể không giống như những năm 1970, nhưng sự kết hợp của căng thẳng thương mại, rủi ro chính sách và thị trường lao động yếu kém vẫn khiến mối đe dọa này tồn tại.
Tín hiệu hiện tại và cảnh báo của các nhà kinh tế
Vào năm 2025, một số nhà kinh tế và tổ chức tài chính đang gióng lên hồi chuông cảnh báo rằng tình trạng lạm phát đình trệ có thể tái diễn, mặc dù có thể ở mức độ nhẹ hơn so với những năm 1970.
Lạm phát ở nhiều nền kinh tế tỏ ra dai dẳng hơn dự kiến của các ngân hàng trung ương, vẫn cao hơn mục tiêu chính thức ngay cả khi tăng trưởng chậm lại. Các tranh chấp thương mại và biện pháp thuế quan gần đây đã gia tăng thêm áp lực, làm tăng giá nhập khẩu và gây căng thẳng cho chuỗi cung ứng toàn cầu.
Đồng thời, thị trường việc làm đang cho thấy những dấu hiệu ban đầu của sự suy yếu, với số lượng vị trí việc làm mới được tạo ra ít hơn so với những năm phục hồi sau đại dịch.
Những diễn biến này cho thấy tình trạng lạm phát đình trệ có thể sẽ quay trở lại một cách không mong muốn trong thời đại hiện đại của chúng ta.
Rủi ro về thuế quan, thương mại và chính sách
Căng thẳng thương mại toàn cầu đang làm gia tăng lo ngại về lạm phát đình trệ. Khi các chính phủ tăng thuế quan hoặc áp đặt các hạn chế, họ thực sự tạo ra cú sốc cung tiêu cực; hàng hóa trở nên đắt đỏ hơn và khó mua hơn.
Đầu năm 2025, một số nhà kinh tế, bao gồm cả các quan chức Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ, đã cảnh báo rằng các biện pháp thương mại bảo hộ có thể khiến lạm phát tăng cao trong khi làm chậm tăng trưởng, làm tăng nguy cơ lạm phát đình trệ.
Các nhà phân tích thị trường lưu ý rằng các cuộc khảo sát gần đây cho thấy nhiều người dự đoán tăng trưởng trì trệ và lạm phát vượt mục tiêu sẽ tiếp tục. Những động lực này khiến các lựa chọn thương mại và chính sách trở nên đặc biệt quan trọng trong việc xác định liệu rủi ro lạm phát đình trệ có trở thành hiện thực hay không.
Bài viết liên quan: Thuế quan của Trump ảnh hưởng đến nền kinh tế và các nhà đầu tư dài hạn như thế nào: Vượt qua cơn bão
Sự khác biệt của năm 2025 so với những năm 1970
Mặc dù nền kinh tế ngày nay phải đối mặt với những rủi ro dường như gợi nhớ đến tình trạng lạm phát đình trệ, nhưng nó không phải là bản sao hoàn toàn của thời kỳ những năm 1970. Khi đó, sự phụ thuộc vào năng lượng lớn hơn nhiều, và cú sốc giá dầu đã gây ra tác động quá lớn, gần như gây bất ổn cho nền kinh tế.
Ngày nay, mặc dù sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch vẫn tiềm ẩn những rủi ro, thị trường năng lượng đã đa dạng hơn. Sự phát triển của năng lượng tái tạo, trữ lượng chiến lược và nhiều nguồn năng lượng toàn cầu giúp hệ thống này có khả năng phục hồi tốt hơn trước một cú sốc dầu mỏ lớn.
Các ngân hàng trung ương hiện cũng có sẵn các công cụ tiên tiến hơn, bao gồm mục tiêu lạm phát rõ ràng, định hướng tương lai, dữ liệu tốt hơn và các kênh truyền thông minh bạch hơn. Những cải tiến này củng cố uy tín của chính sách tiền tệ.
Điều này có nghĩa là so với những năm 1970, các ngân hàng trung ương có khả năng phản ứng tốt hơn với lạm phát ngắn hạn, giảm khả năng xảy ra những bất ngờ ngoài tầm kiểm soát.
Một điểm khác biệt quan trọng khác nằm ở toàn cầu hóa và kỳ vọng lạm phát. Vào những năm 1970, kỳ vọng của công chúng về lạm phát thường không còn vững chắc: người dân và doanh nghiệp bắt đầu kỳ vọng giá cả sẽ tăng liên tục, điều này tác động đến nhu cầu tiền lương và hành vi định giá – một chu kỳ tự củng cố đã chứng minh là mang tính hủy diệt.
Vào năm 2025, các ngân hàng trung ương nhìn chung sẽ có uy tín cao hơn; mặc dù lạm phát hiện vẫn ở mức cao, nhiều biện pháp dự báo lạm phát dài hạn vẫn gần với mức mục tiêu.
Tuy nhiên, do các nền kinh tế ngày càng kết nối chặt chẽ hơn trên toàn cầu, nên sự gián đoạn từ xung đột thương mại, sự gián đoạn chuỗi cung ứng, hoặc căng thẳng địa chính trị có thể lan truyền áp lực lạm phát nhanh hơn qua biên giới – gây ra sự mong manh theo những cách khác nhau so với những thách thức tập trung chủ yếu vào nội địa của những năm 1970. Tuy nhiên, điều này cũng đi theo hướng ngược lại; đa dạng hóa toàn cầu cũng có thể tạo ra những vùng đệm để hạn chế hậu quả từ các cú sốc cung.
Thách thức trong tương lai
Xét đến sự khác biệt đáng kể giữa thập niên 1970 và hiện tại, có thể thấy rằng nếu tình trạng lạm phát đình trệ xảy ra vào giữa thập niên 2020, nó sẽ không nghiêm trọng bằng các cuộc khủng hoảng những năm 1970.
Tăng trưởng đang chậm lại, nhưng chưa sụp đổ; lạm phát tăng cao, nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với mức đỉnh hai chữ số của năm mươi năm trước. Rủi ro lớn hơn nằm ở sự dai dẳng: lạm phát duy trì trên mức mục tiêu trong thời gian dài hơn trong khi tăng trưởng vẫn ảm đạm.
Đối với các doanh nghiệp, người tiêu dùng và các nhà hoạch định chính sách, thách thức nằm ở việc điều hướng sự bất ổn này và ngăn chặn kỳ vọng về tình trạng trì trệ lâu dài.
Lạm phát đình trệ, một sức mạnh hủy diệt có thể được chế ngự?
Lạm phát đình trệ là một trong những tình trạng kinh tế đầy thách thức nhất có thể tác động đến hệ thống tài chính hiện đại vì nó kết hợp nỗi đau của lạm phát, trì trệ và thất nghiệp cùng một lúc.
Lịch sử cho thấy nó có thể gây ra sự gián đoạn lớn đến mức nào, và tại sao việc giải quyết nó bằng các công cụ chính sách tiêu chuẩn lại khó khăn đến vậy. Mặc dù nền kinh tế toàn cầu ngày nay được trang bị tốt hơn so với những năm 1970, nhưng vẫn còn đó những rủi ro – từ căng thẳng thương mại đến các cú sốc khí hậu – có thể đẩy tăng trưởng và lạm phát theo những hướng trái ngược nhau nhưng đều gây thiệt hại như nhau.
Đối với các hộ gia đình và doanh nghiệp, việc hiểu được tình trạng lạm phát đình trệ giúp hiểu được những đánh đổi mà các nhà hoạch định chính sách phải đối mặt và lý do tại sao tình trạng bất ổn có thể kéo dài trong những năm tới.
Nhìn chung, có lý do để hy vọng. Với việc nền kinh tế toàn cầu đã phát triển với các biện pháp bảo vệ mới, tính minh bạch cao hơn và dữ liệu được cải thiện, tình trạng lạm phát đình trệ vẫn có thể được kiểm soát.
Câu hỏi thường gặp
1. Lạm phát đình trệ là gì?
Lạm phát đình trệ là tình trạng kinh tế trong đó lạm phát cao xảy ra cùng lúc với tăng trưởng yếu hoặc âm và thất nghiệp gia tăng. Tình trạng này được coi là bất thường vì lạm phát và thất nghiệp thường diễn biến ngược chiều nhau.
2. Nguyên nhân nào gây ra tình trạng lạm phát đình trệ?
Không có nguyên nhân duy nhất nào gây ra tình trạng lạm phát đình trệ. Nó thường xuất phát từ sự kết hợp của nhiều yếu tố như cú sốc cung, chẳng hạn như giá năng lượng hoặc hàng hóa tăng mạnh, làm tăng chi phí trên toàn nền kinh tế.
Những sai lầm về chính sách cũng có thể đóng một vai trò, ví dụ, khi chính sách tiền tệ hoặc tài khóa lỏng lẻo gây ra lạm phát mà không cải thiện tăng trưởng. Những điểm yếu về mặt cấu trúc, chẳng hạn như năng suất thấp hoặc thị trường lao động thiếu linh hoạt, càng làm tăng thêm rủi ro. Gần đây, toàn cầu hóa, chuỗi cung ứng mong manh và những gián đoạn liên quan đến khí hậu cũng được xác định là những tác nhân kích hoạt.
3. Một hậu quả của tình trạng lạm phát đình trệ là gì?
Một hậu quả lớn là áp lực lên các hộ gia đình và doanh nghiệp: người tiêu dùng phải đối mặt với chi phí cao hơn trong khi tiền lương chậm lại, và các công ty chứng kiến chi phí đầu vào tăng nhưng nhu cầu lại giảm, dẫn đến cắt giảm việc làm và đầu tư yếu hơn.
4. Các nhà kinh tế định nghĩa tình trạng lạm phát đình trệ như thế nào?
Các nhà kinh tế thường định nghĩa lạm phát đình trệ là giai đoạn lạm phát cao cùng tồn tại với tăng trưởng trì trệ hoặc thu hẹp và thất nghiệp gia tăng. Điều này phá vỡ sự đánh đổi thông thường được mô tả bởi Đường cong Phillips, cho thấy lạm phát và thất nghiệp thường diễn biến ngược chiều nhau.
Ngược lại, lạm phát đình trệ cho thấy cả hai cùng tăng, tạo ra cái mà nhiều nhà kinh tế gọi là “bẫy chính sách”. Các công cụ truyền thống để chống lạm phát, chẳng hạn như tăng lãi suất, có thể làm trầm trọng thêm tình trạng thất nghiệp, trong khi các công cụ thúc đẩy tăng trưởng, chẳng hạn như kích thích kinh tế, có thể đẩy lạm phát lên cao hơn. Đây là lý do tại sao lạm phát đình trệ được coi là một trong những thách thức kinh tế khó giải quyết nhất.
5. Liệu lạm phát đình trệ có phải là rủi ro vào năm 2025 không?
Đúng vậy, một số nhà kinh tế cảnh báo rằng rủi ro lạm phát đình trệ đã xuất hiện trở lại vào năm 2025. Lạm phát ở nhiều nền kinh tế vẫn cao hơn dự kiến mặc dù tăng trưởng chậm lại, trong khi thị trường lao động đang cho thấy những dấu hiệu ban đầu của sự suy yếu.
Xung đột thương mại, thuế quan và căng thẳng địa chính trị đang gia tăng áp lực lên chuỗi cung ứng. Tuy nhiên, không giống như những năm 1970, các nền kinh tế ngày nay có nguồn năng lượng đa dạng hơn và các ngân hàng trung ương có công cụ chính sách mạnh mẽ hơn, điều này có thể giúp giảm thiểu mức độ nghiêm trọng của tình trạng lạm phát đình trệ nếu nó xảy ra.
